تجسم اعمال در قیامت(2)

سُکسُک: ناهموار رو (اسب)، سرکش.

رفتن: کنایه از اثر کردن.

حَرَس: حارس، نگاهبان. (حرس در عربى جمع حارس است یا اسم جمع است).

اصحاب: اصحاب کهف.

وفود: در نسخه اساس چنین خوانده مى‏شود. وفود جمع وفد است. وفد: به رسولى آینده، گروه، جمع.

در چاپ نیکلسون: رُقُود: جمع راقد: به خواب رفته. و اگر چنین باشد برگرفته است از آیه «وَ تَحْسَبُهُمْ أَیْقاظاً وَ هُمْ رُقُودٌ: و پنداریشان بیدار حالى که به خواب رفته‏اند». [1]

سر کردن: آشکار شدن، سر بر آوردن.

عجب بیشه: کنایه از عالم معنى.

          صورت از معنى چو شیر از بیشه دان             یا چو آواز و سخن ز اندیشه دان‏

1136/ د / 1

شیر: استعارت از ولى کامل.

دزدیدن: کنایه از به دست آوردن.

مرجان جان: بعض شارحان «مر» را تأکید، و «جان جان» را مفعول فعل گرفته‏اند، لیکن ممکن است «مرجان جان» را اضافه تشبیهى گرفت.

بارى: به هر حال، به هر جهت.

چون‌که دزدی باری آن دُرّ لطیف : نزدیک است با این مثل عربى: «إن تَسرِق فَاسرِقِ الدُّرَّة: اگر دزدى کنى گوهر به چنگ آر».

( 1424)گاهی در انسان، صفت زشت هم‌چون گرگ نمایان می‌شود و گاهی در انسان صفت زیبا به سان رخسارهْ دلربای یوسف خودنمایی می‌کند. ( 1425) صلاح و فساد و خوبى و بدى از یک راه نهانى از وجود آدمى بوجود شخص دیگرى منتقل مى‏گردد. ( 1426) بلکه وجود آدمى در گاو و خر نیز مؤثر بوده علم و دانایى و هنر خود را بحیوانات نفوذ مى‏دهد. ( 1427) اسب سرکش بد راه رام و راهوار مى‏گردد خرس بر اثر تعلیم انسان بازى کن شده و بز سلام مى‏دهد. ( 1428) سگ از آدمى تعلیم گرفته پاسبان یا شبان یا شکارى مى‏گردد. ( 1429) از خواب اصحاب کهف خویى در وجود سگ آنها نفوذ کرد که جویاى خدا گردید. ( 1430) هر دم در سینه آدمى یک نوع از انواع سر کرده و داخل مى‏گردد گاهى دیو و زمانى فرشته و گهى دام و دد وارد مى‏شوند. ( 1431) وجود انسانى بیشه غریبى است که در آن مادامى که دام سینه‏ها راه پنهانى براى گرفتن خوى دیگران دارد هر شیرى باندازه استعداد خود خویى اخذ کرده و آگهى‏هایى دارد. ( 1432) تو مگر از سگ کمتر هستى که خوى از انسان مى‏دزدد تو نیز از درون عارفان از در و مرجان جان بدزد. ( 1433) تو که بهر حال مى‏دزدى پس آن در پاکیزه را بدزد تو که بار مى‏برى لااقل بار شریفى را بدوش خود حمل کن‏.

گاهی در انسان، صفت زشت هم‌چون گرگ نمایان می‌شود و گاهی در انسان صفت زیبا به سان رخسارهْ دلربای یوسف خودنمایی می‌کند. صفات خوب و بد، به طور نهانی از ضمیری به ضمیر انسان دیگری راه پیدا می‌کند. ازاین‌رو، انسان دائم در معرض تغییر روحی و شخصیتی قرار دارد. مولانا می‏‏گوید: نه تنها صفات انسان‏ها قابل انتقال به یک‌دیگرند، بلکه حتی صفات انسان به حیوانات و جانوران نیز قابل انتقال است؛ چنان‌که بر اثر تعلیم و تأدیب انسان‏ها، حیوانات نیز آموخته و رام می‏‏شوند. برای مثال، اسپ سرکش و چموش، اهلی و رام می‏‏شود و خرس می‏‏رقصد و بازی می‏‏کند و بُز هم سلام می‏‏کند. «اسپ سُک‌سک» به معنای چموش و سرکش است. تمایلات و خواسته‏های انسان به سگ نیز سرایت می‏‏کند. در نتیجه، او یا سگ گله می‏‏شود و مانند چوپان رمهْ گوسفندان را می‌پاید و یا سگی شکاری می‏‏گردد و به صید می‏‏پردازد و یا سگ نگهبان می‏‏شود و خانه را از حرامیان محافظت می‏‏کند. صفتی از اصحاب کهف بر سگشان اثر بخشید که او هم مانند اصحاب کهف خداجو شد. هر لحظه از ضمیر و درون انسان، خوی و صفتی نمایان می‏‏شود؛ گاهی خوی شیطانی پیدا می‏‏شود و گاهی خوی فرشتگان و گاهی خوی بهیمی و گاهی خوی درندگی. از بیشهْ رویش اشجارِ حقایق و اسرار غیبِ مردان حق و اولیاءالله که حیاتشان بدان بستگی دارد، به هر دلی راهی هست. مولانا می‏‏گوید: تو که از سگ اصحاب کهف کمتر نیستی، با جان عارفان پیوندی برقرار کن. اگر می‌خواهی دزدی کنی، پس از درون جان عارفان مروارید جان بدزد و اگر باری بر دوش می‏‏گیری، بار باارزشی را بر دوش بگیر.